Mostrar mensagens com a etiqueta Amadeu Ferreira. Mostrar todas as mensagens
Mostrar mensagens com a etiqueta Amadeu Ferreira. Mostrar todas as mensagens

sábado, 4 de julho de 2009

José Ruy e Amadeu Ferreira numa história da língua mirandesa

Ana faz pesquisas arqueológicas nas terras de Miranda. Uma chuva intensa que caiu durante a noite alagou as escavações, exceptuando um dos talhões, que apareceu enxuto porque a água da chuva desaparecera. Ana desceu e, ao ver uma abertura, entrou, rumando ao desconhecido, caindo no escuro, onde foi encontrar Atta, uma mulher do passado, que contou a sua história a Ana, uma mulher do presente. Trinta pranchas depois, a narrativa acaba. Tinha passado um quarto de hora na vida de Ana e um dos seus companheiros resgatava-a das profundezas. O que ele não soube foi que esse foi o tempo necessário para Atta conduzir Ana numa viagem pelo passado de um povo e de uma língua.
É este o argumento da obra Mirandés – Stória dua lhéngua i dun pobo (Lisboa: Âncora Editora, 2009), um álbum de banda desenhada de José Ruy, com texto coordenado cientificamente e traduzido para mirandês por Amadeu Ferreira (houve edição simultânea com texto em português).
O traço inconfundível de José Ruy (autor de adaptações para banda desenhada de obras literárias, de biografias e de outras histórias) recua aos tempos pré-romanos, assiste à romanização, convive com os visigodos, acompanha a fundação de Portugal, testemunha a construção do castelo de Miranda no tempo de D. Dinis… viaja na história da região, nas quezílias da vida de fronteira, e vê o desaparecimento e ressurgimento de uma língua como o mirandês, que José Leite de Vasconcelos, em finais do século XIX, trouxe para a comunidade científica. A história acaba fazendo referência à obra mais recente: a edição, na língua mirandesa, da adaptação em banda desenhada d’Os Lusíadas, obra a cargo de José Ruy e de Amadeu Ferreira. Isto, depois de ser lembrado o reconhecimento oficial da língua mirandesa (1999), bem como a existência de um programa para o seu estudo nas escolas.
É uma história de um povo, que tem que coabitar com os sucessivos invasores que o vão alterando; é a história de uma língua, que persiste e vai convivendo com as línguas que a visitam, designadamente com a portuguesa. Epopeia de um povo e de uma língua, ambos se mantêm porque persistem nas suas características, tal como Atta, a pastora, confidenciava à arqueóloga, revelando-lhe como a podia salvar: “Falando la nuossa lhéngua. La lhéngua ye l’alma dun pobo. Anquanto fur falada, l sou pobo nun se muorre.” História de identidade e de cultura, ambas falam pela voz de Atta, ainda, ao explicar a Ana a intensidade dos castros e o papel da memória: “La era an que bibes, Ana, puode tener mais quemodidades, mas estes castros, que ban rejistindo al lhargo de ls seclos, son l mil lhar, cumo la lhéngua mirandesa.” Um livro com uma história da História, pois. E com ensinamentos vários...

segunda-feira, 27 de outubro de 2008

Línguas para uma pátria

Sob o título "D. Fonso Anriqueç falaba mirandés?", Amadeu Ferreira escreve no Público de hoje sobre a importância da língua mirandesa no que à memória respeita.
L mirandés de hoije ben de la eiboluçon que tubo la lhéngua de l Reino de Lhion, na tierra de Miranda, al lhargo de cientos de anhos, sufrindo la anfluença de l pertués, de l castelhano i de outras lhénguas, mas mantenendo la sue matriç oureginal: lhéngua filha de l lhatin i pertenciente a la família de las lhénguas stur-lhionesas. Quando l reino de Pertual se custituiu, apartando-se de l Reino de Lhion, yá na tierra de Miranda se falaba lhionés i assi tamien serie ne l mais de l atual çtrito de Bergáncia. L pertués que ende hoije se fala ten muita palabra que bieno de l lhionés pa l pertués, i que ls dicionairos cunsídran, ls mais deilhes, cumo regionalismos stramuntanos.
Cumo ye sabido, l purmeiro rei de Pertual, D. Fonso Anriqueç, era filho dua princesa filha de l rei D. Fonso VI de Lhion, i essa princesa falarie lhionés cumo toda la corte lhionesa desse tiempo, a ampeçar pul rei. Al redror de D. Teresa stában sues aias, tamien damas lhionesas i falando la percipal lhéngua de l reino. Assi sendo, nun puode haber dúbedas de que l filho de D. Teresa, D. Fonso Anriqueç, haberá daprendido a falar l lhionés i serie essa la lhéngua que falaba cun sue mai, las aias que la circában i ls sous familiares lhioneses. Todos sabemos, tamien, que D. Fonso Anriqueç fui eiducado por D. Egas Moniç na region de Lamego, adonde se falaba l galhego-pertués, i tamien tenerá daprendido esta lhéngua, l que nun quier dezir que squecira la outra.
Podemos dezir que quando fui armado cabalheiro, na Catedral de Çamora, arrodiado puls sous familiares, D. Fonso Anriqueç falarie lhionés cun eilhes. L mesmo se haberá passado mais tarde quando assinou l Tratado de Çamora, feito na mesma cidade. Al lhargo de la bida bários cuntatos tubo cun sou primo, rei de lhion, i cun el falarie lhionés. Anque esto nun steia screbido an nanhun decumiento, cuido que dúbedas nun haberá de que assi fui: D. Fonso Anriqueç falaba lhionés, quier dezir, falaba ua lhéngua a que agora le damos l nome de mirandés.
Tal cumo muitos pertueses, que nun l son menos que ls outros, D. Fonso Anriqueç nun poderie dezir "la mie pátria ye la lhéngua pertuesa": a la ua, porque la pátria tubo que la custruir cun lhuita; a la outra, porque l reino que tornou andependiente falaba dues lhénguas, l galhego-pertués i l stur-lhionés, i esta serie tamien la lhéngua percipal de sou cunhado, D. Fernando Mendes II, de Bergáncia, casado cun D. Çáncia Anriqueç, armana de l nuosso purmeiro rei; mas subretodo porque l mito de la lhéngua inda nun habie sido custruído. Todo esto amostra que D. Fonso Anriqueç tenie cuncéncia de las dues lhénguas que se falában ne l reino que fundou, i dambas a dues se puoden cunsidrar cumo lhénguas fundadoras. Apuis desso, las dues lhénguas fúrun cumbibindo al lhargo de cientos d'anhos, i ls mirandeses fúrun adotando tamien la pertuesa, mas la lhéngua mirandesa puode reclamar de haber nacido an brício d'ouro tanto ou mais que la outra. Que bal esso? Mui pouco, yá que l amportante fui que l pobo trouxo la sue fala até als nuossos dies sien ajudas de naide, sien que l stado pertués neilha tenga ambestido un çue. Tratando-se dua lhéngua que stubo tamien na ourige de Pertual i fui falada pul nuosso purmeiro rei, l menos que se puode dezir ye que la gratidon nun ye frol que ls stados i sous gobernos cultíben.

domingo, 28 de setembro de 2008

"Os Lusíadas" em mirandês

Ls Lusíadas an mirandés
Apuis de quaije cinco anhos de trabalho, acabou-se la sumana atrasada la traduçon de Ls Lusíadas an mirandés, feita por Fracisco Niebro. Essa traduçon ampeçou a ser publicada an janeiro de 2004, a la rezon de cinco stáncias por sumana, ne l Jornal Nordeste. La pregunta que eiqui pongo yá fui pula cierta puosta por outras pessonas: l que ye que lhieba ua pessona a fazer ua boubada destas ne l seclo XXI, i inda porriba nua lhéngua cumo l mirandés?L'eideia de traduzir l poema de Camões para mirandés fui, an purmeiro, agarrar las possiblidades que el le ouferece a la dibulgaçon de la lhéngua mirandesa, tornando-la mais coincida. Mas fui tamien l querer lhebar la lhéngua mirandesa por mares datrás nunca nabegados, fazendo-la passar pula dura pruoba que ye la de le dar boç a esse poema único, i cuido que se sal mui bien de l feito: ua lhéngua que lhuita cun sues andebles fuorças pa nun se deixar afogar ne ls mares amalgados an que ten de nabegar, dá-se bien cun esse poema que tamien tubo de ser salbo de las augas de l grande mar. Sendo Ls Lusíadas l maior poema d'amor de la lhiteratura pertuesa, l trabalho de l tradutor solo puode ser antendido cumo un ato de amor pulas sues dues lhénguas, l pertués i l mirandés, i dua grande proua por fazer parte de l pobo que las fala: ora, falar de amor i falar de boubadas bai a dar al mesmo. Al modo que l tiempo passa, Ls Lusíadas ban sendo lhebados na corriente de l riu de l squecimiento i esso ye ua einorme perda yá que ye na mimória que assenta l bibir dun pobo, que por eilha bince l tiempo, i esse ye l camino de l'eimortalidade tamien pa la lhéngua.
L nome de Camões i l sou poema resúmen, an muito, l'alma, la cultura i la lhiteratura dun pobo, questuma-se dezir, mas todo esso staba ancumpleto sin la traduçon de l poema para mirandés. Cumo pertueses, tamien ls mirandeses fázen parte antegrante de l heiroi coletibo de Ls Lusíadas. Quadra-le bien als mirandeses essa eipopeia adonde a la grandeza de ls feitos se cuntrapon la pequenheç de l reino, adonde la fuorça de buntade i la determinaçon puoden arrepassar las fraquezas - i esso nun ten nada a ber cun cunsidrar ls çcubrimientos cumo eidade d'ouro, que nun l son. Assi sendo, Ls Lusíadas nun puoden quedar na beneraçon dun grupo de specialistas, nin de lheitura pa ls mirandeses que fúrun oubrigados a lé-lo ne l ansino secundairo, ponendo-lo apuis de lhado para siempre. Tamien cula sue traduçon para mirandés Ls Lusíadas puoden ganhar nuobos lheitores que, de outro modo, nunca chegarien até el.Puls feitos que diç, pul camino que apunta, pula sue grandeza cumo poema, Ls Lusíadas son un património de todos ls pertueses i de la houmanidade. Assi, ua nuoba lhéngua an que ye traduzido ben a cuntinar essa eideia, ajuntando-se a las muitas an que l poema yá fui i cuntina a ser traduzido. Dende que esta traduçon tamien seia ua houmenaige al grande poeta, un bózio contra l squecimiento, ua afirmaçon de la sue modernidade, amostrando cumo la globalizaçon nun ten sentido fuora de l'andebidualidade de ls pobos, por bien pequeinhos que séian.
Amadeu Ferreira, in Público, 28.Setembro.2008